Tuesday 21 February 2012

International Mother Language Day21 February...

                                                 
Greetings to all my  friends & well-wishers around the world on the occasion of International Mother Tongue Day.

My mother tongue is Bhojpuri. I am proud to say that, whether I am at home or in public, I always speak Bhojpuri with my family. I Love Bhojpuri.......

Bhojpuri is a language spoken in parts of north-central and eastern India. It is spoken in the western part of state of Bihar, the northwestern part of Jharkhand, and the Purvanchal region of Uttar Pradesh (UP), as well as adjoining parts of the Nepal Terai. Bhojpuri is also spoken in Guyana, Suriname, Fiji, Trinidad and Tobago and Mauritius. The variant of Bhojpuri of the Surinamese Hindustanis is also referred to as Sarnami Hindustani, Sarnami Hindi or just Sarnami and has experienced considerable Creole and Dutch lexical influence. More Indians in Suriname know Bhojpuri compared to Guyana and Trinidad where the language is largely forgotten.
Bhojpuri is part of the Eastern-Hindi or Bengali continuum of languages which once extended from Assam and Bengal to Ballia. While the rest of Bihar and Uttar Pradesh slowly adopted the new Hindi standard (Khadi Boli), the language remained strong in the areas between Patna and Benaras.Some scholar trace the literacy history of Bhojpuri from Siddha Sahitya itself, as early as 8th century A.D. Kabir’s contribution of ‘nirgun’ poetry to Sant Sahitya certainly qualifies as recorded literature in Bhojpuri in the 15th century.The nineteenth century has such works as Deviksaracarita by Ramdatta Shukla (1884), Badmasdarpan by Teg Ali Teg (1895), and Jangal me Mangal and Nagari Vilap by Ram Garib Chaube in the later half of the nineteenth century.
The scholar, polymath and polyglot Mahapandit Rahul Sankrityayan wrote some works in Bhojpuri.[2] Other eminent writers include Viveki Rai. The number of Bhojpuri writers is small compared to the number of speakers. Some other notable Bhojpuri personalities are legendary freedom fighter Swami Sahajanand Saraswati, first president of India Rajendra Prasad, Manoj Bajpai, and former Indian prime ministers Lal Bahadur Shastri and Chandra Shekhar. Bihar Kokila Padma Shri Sharda Sinha is a famous Bhojpuri folk singer.


Number of speakers

According to an article published in Times of India, a total of 150 million people in India speak Bhojpuri. An estimated 70 million people in Uttar Pradesh and 80 million people in Bihar speak Bhojpuri as their first or second language. There are 6 million Bhojpuri speakers living outside of Bihar and Purvanchal. These areas include Nepal, especially Birgunj, Mauritius, Fiji, Suriname, Guyana, Uganda, Singapore, Trinidad and Tobago, Saint Vincent and the Grenadines, the United Kingdom, the Netherlands, Canada, and the United States. This makes the total Bhojpuri speaking population in the world close to 90 million.[1] However, the official figures of the 2001 Indian Census are much lower, showing 33 million speakers of the Bhojpuri dialect under the Hindi language sub-family.[3]
Bhojpuri dialects, varieties, and creoles are also spoken in various parts of the world, including Brazil, Fiji, Guyana, Mauritius, South Africa, Suriname, and Trinidad and Tobago. During the late 19th century and early 20th century, many colonizers faced labor shortages and were unable to obtain slaves from Africa due to the abolition of slavery; thus, they imported many Indians as indentured servants to labor on plantations. Today, many Indians in the West Indies, Oceania, and South America still speak Bhojpuri as a native or second language.
The Bhojpuri language has been heavily influenced by other languages in many parts of the world. Mauritian Bhojpuri includes many Creole and English words, while the language spoken in Trinidad and Tobago includes Caribbean and English words.
The Sunday Indian, Bhojpuri Association of India and Global Bhojpuri Movement has launched a worldwide movement for the Recognition, Promotion and Preservation of Bhojpuri Language, Art, Culture, Literature and society.

 Bhojpuri literature

The Bhojpuri-speaking region, due to its rich tradition of creating leaders for building post-independence India such as first President Dr. Rajendra Prasad followed by many eminent politicians and humanitarians like Dr. Krishna Dev Upadhyaya, was never devoid of intellectual prominence which is evident in its literature.
Bhojpuri became one of the bases of the development of the official language of independent India, Hindi, in the past century. Bhartendu Harishchandra, who is considered the father of literary Hindi, was greatly influenced by the tone and style of Bhojpuri in his native region. Further development of Hindi was taken by prominent laureates such as Mahavir Prasad Dwivedi and Munshi Premchand from the Bhojpuri-speaking region. Bhikhari Thakur, known as the Shakespeare of Bhojpuri, has also given theater plays including the classics of Bidesiya. Pioneer Dr. Krishna Dev Upadhyaya from Ballia district devoted 60 years to researching and cataloging Bhojpuri folklore. Dr. H. S. Upadhyaya wrote the book Relationships of Hindu family as depicted in Bhojpuri folksongs (1996). Together they have cataloged thousands of Bhojpuri folksongs, riddles and proverbs from the Purvanchal U.P, Bihar, Jharkand and Chotta Nagpuri districts near Bengal.
The Bhojpuri literature has always remained contemporary. It was more of a body of folklore with folk music and poems prevailing. Literature in the written form started in the early 20th century. During the British era, then known as the "Northern Frontier Province language", Bhojpuri adopted a patriotic tone and after independence it turned to community. In later periods, following the low economic development of the Bhojpuri-speaking region, the literary work is more skewed towards the human sentiments and struggles of life.
A recent publication (2009) 'Bhojpuri-Lok Sahitya: Lok Geeton Ki Samajik Sanskritik Sandarbh Evam Prishthbhumi" (Bhojpuri Folk Literature: Social and Cultural Landscape of Folk Songs) by Dr. Dharmveer Singh (Publisher: Chaukhamba Sanskrit Bhavan, P.O. Box 1160, Chowk, Varanasi-221001, India) contains an exhaustive research on the historical and social background of the origin and temporal development of this language in greatest detail. This book is exhaustive in its approach and is a gem for anyone who is interested in Bhojpuri as a language. The most impressive aspect of the book is the collection of folk-songs that the author has gleaned from various sources. With the advent of modern technology and effect of cinema, these folk-songs are becoming extinct. This book preserves not only the songs in a written form but also provides the context in which they should be viewed and appreciated.

Sunday 19 February 2012

Our National language hindi...

เคนिเคจ्เคฆी เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคฐूเคช เคธे เคญाเคฐเคค เค•ी เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฐाเคœเคญाเคทा เคนै เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เค•ी เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคฌोเคฒी เค”เคฐ เคธเคฎเคी เคœाเคจेเคตाเคฒी เคญाเคทा เคนै। เคšीเคจी เค•े เคฌाเคฆ เคฏเคน เคตिเคถ्เคต เคฎें เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคฌोเคฒी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคญाเคทा เคญी เคนै।
เคนिเคจ्เคฆी เค”เคฐ เค‡เคธเค•ी เคฌोเคฒिเคฏाँ เค‰เคค्เคคเคฐ เคเคตँ เคฎเคง्เคฏ เคญाเคฐเคค เค•े เคตिเคตिเคง เคฐाเคœ्เคฏों เคฎें เคฌोเคฒी เคœाเคคी เคนैं । เคญाเคฐเคค เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคฆेเคถों เคฎें เคฎें เฅฌเฅฆ เค•เคฐोเคก़ เคธे เค…เคงिเค• เคฒोเค— เคนिเคจ्เคฆी เคฌोเคฒเคคे, เคชเคข़เคคे เค”เคฐ เคฒिเค–เคคे เคนैं। เคซ़िเคœी, เคฎॉเคฐिเคถเคธ, เค—เคฏाเคจा, เคธूเคฐीเคจाเคฎ เค•ी เค…เคงिเค•เคคเคฐ เค”เคฐ เคจेเคชाเคฒ เค•ी เค•ुเค› เคœเคจเคคा เคนिเคจ्เคฆी เคฌोเคฒเคคी เคนै।
เคนिเคจ्เคฆी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคญाเคทा, เคฐाเคœเคญाเคทा, เคธเคฎ्เคชเคฐ्เค• เคญाเคทा, เคœเคจเคญाเคทा เค•े เคธोเคชाเคจों เค•ो เคชाเคฐ เค•เคฐ เคตिเคถ्เคตเคญाเคทा เคฌเคจเคจे เค•ी เค“เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนै। เคญाเคทा เคตिเค•ाเคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคธे เคœुเคก़े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค•ों เค•ी เคญเคตिเคท्เคฏเคตाเคฃी เคนिเคจ्เคฆी เคช्เคฐेเคฎिเคฏों เค•े เคฒिเค เคฌเคก़ी เคธเคจ्เคคोเคทเคœเคจเค• เคนै เค•ि เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคตिเคถ्เคตเคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค…เคจ्เคคเคฐเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค•ी เคœो เคšเคจ्เคฆ เคญाเคทाเคँ เคนोंเค—ी เค‰เคจเคฎें เคนिเคจ्เคฆी เคญी เคช्เคฐเคฎुเค– เคนोเค—ी।


เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคตैเคถ्เคตिเค• เคช्เคฐเคธाเคฐ

เคธเคจ् 1998 เค•े เคชूเคฐ्เคต, เคฎाเคคृเคญाเคทिเคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคตिเคถ्เคต เคฎें เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคฌोเคฒी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคญाเคทाเค“ं เค•े เคœो เค†ँเค•เคก़े เคฎिเคฒเคคे เคฅे, เค‰เคจเคฎें เคนिเคจ्เคฆी เค•ो เคคीเคธเคฐा เคธ्เคฅाเคจ เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคฅा । เคธเคจ् 1997 เคฎें เคธैเคจ्เคธเคธ เค‘เคซ़ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ा เคญाเคฐเคคीเคฏ เคญाเคทाเค“ं เค•े เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•ा เค—्เคฐเคจ्เคฅ เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนोเคจे เคคเคฅा เคธंเคธाเคฐ เค•ी เคญाเคทाเค“ं เค•ी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฏूเคจेเคธ्เค•ो เคฆ्เคตाเคฐा เคธเคจ् 1998 เคฎें เคญेเคœी เค—เคˆ เคฏूเคจेเคธ्เค•ो เคช्เคฐเคถ्เคจाเคตเคฒी เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค‰เคจ्เคนें เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคนिเคจ्เคฆी เคธंเคธ्เคฅाเคจ เค•े เคคเคค्เค•ाเคฒीเคจ เคจिเคฆेเคถเค• เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคฎเคนाเคตीเคฐ เคธเคฐเคจ เคœैเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคญेเคœी เค—เคˆ เคตिเคธ्เคคृเคค เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เค•े เคฌाเคฆ เค…เคฌ เคตिเคถ्เคต เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เคธ्เคตीเค•ृเคค เคนै เค•ि เคฎाเคคृเคญाเคทिเคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคธंเคธाเคฐ เค•ी เคญाเคทाเค“ं เคฎें เคšीเคจी เคญाเคทा เค•े เคฌाเคฆ เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคฆूเคธเคฐा เคธ्เคฅाเคจ เคนै। เคšीเคจी เคญाเคทा เค•े เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทा เคธे เค…เคงिเค• เคนै เค•िเคจ्เคคु เคšीเคจी เคญाเคทा เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เคธीเคฎिเคค เคนै। เค…ँเค—เคฐेเคœ़ी เคญाเคทा เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เค…เคงिเค• เคนै เค•िเคจ्เคคु เคฎाเคคृเคญाเคทिเคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค…ँเค—เคฐेเคœ़ी เคญाเคทिเคฏों เคธे เค…เคงिเค• เคนै।
เคตिเคถ्เคต เค•े เคฒเค—เคญเค— เคฌीเคธเคตीं เคถเคคी เค•े เค…ंเคคिเคฎ เคฆो เคฆเคถเค•ों เคฎें เคนिंเคฆी เค•ा เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคตिเค•ाเคธ เคฌเคนुเคค เคคेเคœी เคธे เคนुเค† เคนै. เคตेเคฌ, เคตिเคœ्เคžाเคชเคจ, เคธंเค—ीเคค, เคธिเคจेเคฎा เค”เคฐ เคฌाเคœाเคฐ เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคนिंเคฆी เค•ी เคฎांเค— เคœिเคธ เคคेเคœी เคธे เคฌเคขी เคนै เคตैเคธी เค•िเคธी เค”เคฐ เคญाเคทा เคฎें เคจเคนीं। เคตिเคถ्เคต เค•े เคฒเค—เคญเค— 150 เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏों เคคเคฅा เคธैंเค•เคกों เค›ोเคŸे-เคฌเคกे เค•़ेंเคฆ्เคฐों เคฎें เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคธे เคฒेเค•เคฐ เคถोเคง เคธ्เคคเคฐ เคคเค• เคนिंเคฆी เค•े เค…เคง्เคฏเคฏเคจ-เค…เคง्เคฏाเคชเคจ เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนुเคˆ เคนै। เคตिเคฆेเคถों เคธे 25 เคธे เค…เคงिเค• เคชเคค्เคฐ-เคชเคค्เคฐिเค•ाเคं เคฒเค—เคญเค— เคจिเคฏเคฎिเคค เคฐूเคช เคธे เคนिंเคฆी เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนो เคฐเคนी เคนैं। เคฏूเคเคˆ เค•़े 'เคนเคฎ เคเคซ-เคเคฎ' เคธเคนिเคค เค…เคจेเค• เคฆेเคถ เคนिंเคฆी เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ เคช्เคฐเคธाเคฐिเคค เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं, เคœिเคจเคฎें เคฌीเคฌीเคธी, เคœเคฐ्เคฎเคจी เค•े เคกॉเคฏเคšे เคตेเคฒे, เคœाเคชाเคจ เค•े เคเคจเคเคšเค•े เคตเคฐ्เคฒ्เคก เค”เคฐ เคšीเคจ เค•े เคšाเค‡เคจा เคฐेเคกिเคฏो เค‡ंเคŸเคฐเคจेเคถเคจเคฒ เค•ी เคนिंเคฆी เคธेเคตा เคตिเคถेเคท เคฐूเคช เคธे เค‰เคฒ्เคฒेเค–เคจीเคฏ เคนैं।

เคนिเคจ्เคฆी เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เคต्เคฏुเคค्เคชเคค्เคคि

เคนिเคจ्เคฆी เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคธंเคธ्เค•ृเคค เคถเคฌ्เคฆ เคธिเคจ्เคงु เคธे เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। 'เคธिเคจ्เคงु' เคธिเคจ्เคง เคจเคฆी เค•ो เค•เคนเคคे เคฅे เค“เคฐ เค‰เคธी เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค‰เคธเค•े เค†เคธเคชाเคธ เค•ी เคญूเคฎि เค•ो เคธिเคจ्เคงु เค•เคนเคจे เคฒเค—े। เคฏเคน เคธिเคจ्เคงु เคถเคฌ्เคฆ เคˆเคฐाเคจी เคฎें เคœाเค•เคฐ ‘เคนिเคจ्เคฆू’, เคนिเคจ्เคฆी เค”เคฐ เคซिเคฐ ‘เคนिเคจ्เคฆ’ เคนो เค—เคฏा। เคฌाเคฆ เคฎें เคˆเคฐाเคจी เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคญाเคฐเคค เค•े เค…เคงिเค• เคญाเค—ों เคธे เคชเคฐिเคšिเคค เคนोเคคे เค—เค เค”เคฐ เค‡เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•े เค…เคฐ्เคฅ เคฎें เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคนोเคคा เค—เคฏा เคคเคฅा เคนिเคจ्เคฆ เคถเคฌ्เคฆ เคชूเคฐे เคญाเคฐเคค เค•ा เคตाเคšเค• เคนो เค—เคฏा। เค‡เคธी เคฎें เคˆเคฐाเคจी เค•ा เคˆเค• เคช्เคฐเคค्เคฏเคฏ เคฒเค—เคจे เคธे (เคนिเคจ्เคฆ เคˆเค•) ‘เคนिเคจ्เคฆीเค•’ เคฌเคจा เคœिเคธเค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै ‘เคนिเคจ्เคฆ เค•ा’। เคฏूเคจाเคจी เคถเคฌ्เคฆ ‘เค‡เคจ्เคฆिเค•ा’ เคฏा เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคถเคฌ्เคฆ ‘เค‡เคฃ्เคกिเคฏा’ เค†เคฆि เค‡เคธ ‘เคนिเคจ्เคฆीเค•’ เค•े เคนी เคตिเค•เคธिเคค เคฐूเคช เคนैं। เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทा เค•े เคฒिเค เค‡เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคช्เคฐाเคšीเคจเคคเคฎ เคช्เคฐเคฏोเค— เคถเคฐเคซुเคฆ्เคฆीเคจ เคฏเคœ्+เคฆी’ เค•े ‘เคœเคซเคฐเคจाเคฎा’(เฅงเฅชเฅจเฅช) เคฎें เคฎिเคฒเคคा เคนै।
เคช्เคฐोเคซ़ेเคธเคฐ เคฎเคนाเคตीเคฐ เคธเคฐเคจ เคœैเคจ เคจे เค…เคชเคจे " เคนिเคจ्เคฆी เคเคตँ เค‰เคฐ्เคฆू เค•ा เค…เคฆ्เคตैเคค " เคถीเคฐ्เคทเค• เค†เคฒेเค– เคฎें เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เคต्เคฏुเคค्เคชเคค्เคคि เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนा เคนै เค•ि เคˆเคฐाเคจ เค•ी เคช्เคฐाเคšीเคจ เคญाเคทा เค…เคตेเคธ्เคคा เคฎें 'เคธ्' เคง्เคตเคจि เคจเคนीं เคฌोเคฒी เคœाเคคी เคฅी। 'เคธ्' เค•ो 'เคน्' เคฐूเคช เคฎें เคฌोเคฒा เคœाเคคा เคฅा। เคœैเคธे เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े 'เค…เคธुเคฐ' เคถเคฌ्เคฆ เค•ो เคตเคนाँ 'เค…เคนुเคฐ' เค•เคนा เคœाเคคा เคฅा। เค…เคซ़เค—़ाเคจिเคธ्เคคाเคจ เค•े เคฌाเคฆ เคธिเคจ्เคงु เคจเคฆी เค•े เค‡เคธ เคชाเคฐ เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เค•े เคชूเคฐे เค‡เคฒाเค•े เค•ो เคช्เคฐाเคšीเคจ เคซ़ाเคฐเคธी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคญी 'เคนिเคจ्เคฆ', 'เคนिเคจ्เคฆुเคถ' เค•े เคจाเคฎों เคธे เคชुเค•ाเคฐा เค—เคฏा เคนै เคคเคฅा เคฏเคนाँ เค•ी เค•िเคธी เคญी เคตเคธ्เคคु, เคญाเคทा, เคตिเคšाเคฐ เค•ो 'เคเคกเคœेเค•्เคŸिเคต' เค•े เคฐूเคช เคฎें 'เคนिเคจ्เคฆीเค•' เค•เคนा เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเค•ा เคฎเคคเคฒเคฌ เคนै 'เคนिเคจ्เคฆ เค•ा'। เคฏเคนी 'เคนिเคจ्เคฆीเค•' เคถเคฌ्เคฆ เค…เคฐเคฌी เคธे เคนोเคคा เคนुเค† เค—्เคฐीเค• เคฎें 'เค‡เคจ्เคฆिเค•े', 'เค‡เคจ्เคฆिเค•ा', เคฒैเคŸिเคจ เคฎें 'เค‡เคจ्เคฆिเคฏा' เคคเคฅा เค…ंเค—्เคฐेเคœ़ी เคฎें 'เค‡เคฃ्เคกिเคฏा' เคฌเคจ เค—เคฏा। เค…เคฐเคฌी เคเคตँ เคซ़ाเคฐเคธी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เคฌोเคฒी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคญाเคทाเค“ं เค•े เคฒिเค 'เคœ़เคฌाเคจ-เค-เคนिเคจ्เคฆी', เคชเคฆ เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เคนुเค† เคนै। เคญाเคฐเคค เค†เคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เคจे 'เคœ़เคฌाเคจ-เค-เคนिเคจ्เคฆी', 'เคนिเคจ्เคฆी เคœुเคฌाเคจ' เค…เคฅเคตा 'เคนिเคจ्เคฆी' เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคฆिเคฒ्เคฒी-เค†เค—เคฐा เค•े เคšाเคฐों เค“เคฐ เคฌोเคฒी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคญाเคทा เค•े เค…เคฐ्เคฅ เคฎें เค•िเคฏा। เคญाเคฐเคค เค•े เค—ैเคฐ-เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒोเค— เคคो เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌोเคฒे เคœाเคจे เคตाเคฒे เคญाเคทा-เคฐूเคช เค•ो 'เคญाเค–ा' เคจाเคฎ เคธे เคชुเค•เคฐाเคคे เคฅे, 'เคนिเคจ्เคฆी' เคจाเคฎ เคธे เคจเคนीं।

เคนिเคจ्เคฆी เคเคตं เค‰เคฐ्เคฆू

เคญाเคทाเคตिเคฆ เคนिเคจ्เคฆी เคเคตं เค‰เคฐ्เคฆू เค•ो เคเค• เคนी เคญाเคทा เคธเคฎเคเคคे เคนैं । เคนिเคจ्เคฆी เคฆेเคตเคจाเค—เคฐी เคฒिเคชि เคฎें เคฒिเค–ी เคœाเคคी เคนै เค”เคฐ เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒी เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค…เคงिเค•ांเคถเคค: เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคी เคนै । เค‰เคฐ्เคฆू, เคซ़ाเคฐเคธी เคฒिเคชि เคฎें เคฒिเค–ी เคœाเคคी เคนै เค”เคฐ เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒी เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค‰เคธ เคชเคฐ เคซ़ाเคฐเคธी เค”เคฐ เค…เคฐเคฌी เคญाเคทाเค“ं เค•ा เคช्เคฐเคญाเคต เค…เคงिเค• เคนै। เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃिเค• เคฐुเคช เคธे เค‰เคฐ्เคฆू เค”เคฐ เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เคฒเค—เคญเค— เคถเคค-เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธเคฎाเคจเคคा เคนै - เค•ेเคตเคฒ เค•ुเค› เคตिเคถेเคท เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒी เค•े เคธ्เคค्เคฐोเคค (เคœैเคธा เค•ि เคŠเคชเคฐ เคฒिเค–ा เค—เคฏा เคนै) เคฎें เค…ंเคคเคฐ เคนोเคคा เคนै। เค•ुเค› เคตिเคถेเคท เคง्เคตเคจिเคฏाँ เค‰เคฐ्เคฆू เคฎें เค…เคฐเคฌी เค”เคฐ เคซ़ाเคฐเคธी เคธे เคฒी เค—เคฏी เคนैं เค”เคฐ เค‡เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคซ़ाเคฐเคธी เค”เคฐ เค…เคฐเคฌी เค•ी เค•ुเค› เคตिเคถेเคท เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃिเค• เคธंเคฐเคšเคจा เคญी เคช्เคฐเคฏोเค— เค•ी เคœाเคคी เคนै। เค…เคคः เค‰เคฐ्เคฆू เค•ो เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เคเค• เคตिเคถेเคท เคถैเคฒी เคฎाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

เคชเคฐिเคตाเคฐ

เคนिเคจ्เคฆी เคนिเคจ्เคฆ-เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคญाเคทा-เคชเคฐिเคตाเคฐ เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•े เค…เคจ्เคฆเคฐ เค†เคคी เคนै । เคฏे เคนिเคจ्เคฆ เคˆเคฐाเคจी เคถाเค–ा เค•ी เคนिเคจ्เคฆ เค†เคฐ्เคฏ เค‰เคชเคถाเค–ा เค•े เค…เคจ्เคคเคฐ्เค—เคค เคตเคฐ्เค—ीเค•ृเคค เคนै। เคนिเคจ्เคฆ-เค†เคฐ्เคฏ เคญाเคทाเคँ เคตो เคญाเคทाเคँ เคนैं เคœो เคธंเคธ्เค•ृเคค เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนुเคˆ เคนैं। เค‰เคฐ्เคฆू, เค•เคถ्เคฎीเคฐी, เคฌंเค—ाเคฒी, เค‰เคก़िเคฏा, เคชंเคœाเคฌी, เคฐोเคฎाเคจी, เคฎเคฐाเค ी เคจेเคชाเคฒी เคœैเคธी เคญाเคทाเคँ เคญी เคนिเคจ्เคฆ-เค†เคฐ्เคฏ เคญाเคทाเคँ เคนैं।

เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ-เค•ाเคฒ

เค…เคชเคญ्เคฐंเคถ เค•ी เคธเคฎाเคช्เคคि เค”เคฐ เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคคीเคฏ เคญाเคทाเค“ं เค•े เคœเคจ्เคฎเค•ाเคฒ เค•े เคธเคฎเคฏ เค•ो เคธंเค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฒ เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคธ्เคตเคฐूเคช เคถौเคฐเคธेเคจी เค”เคฐ เค…เคฐ्เคงเคฎाเค—เคงी เค…เคชเคญ्เคฐंเคถों เคธे เคตिเค•เคธिเคค เคนुเค† เคนै। เฅงเฅฆเฅฆเฅฆ เคˆ. เค•े เค†เคธเคชाเคธ เค‡เคธเค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคธเคค्เคคा เค•ा เคชเคฐिเคšเคฏ เคฎिเคฒเคจे เคฒเค—ा เคฅा, เคœเคฌ เค…เคชเคญ्เคฐंเคถ เคญाเคทाเคँ เคธाเคนिเคค्เคฏिเค• เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เค† เคฐเคนी เคฅीं। เคฏเคนी เคญाเคทाเคँ เคฌाเคฆ เคฎें เคตिเค•เคธिเคค เคนोเค•เคฐ เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคคीเคฏ เค†เคฐ्เคฏ เคญाเคทाเค“ं เค•े เคฐूเคช เคฎें เค…เคญिเคนिเคค เคนुเคˆं। เค…เคชเคญ्เคฐंเคถ เค•ा เคœो เคญी เค•เคฅ्เคฏ เคฐुเคช เคฅा - เคตเคนी เค†เคงुเคจिเค• เคฌोเคฒिเคฏों เคฎें เคตिเค•เคธिเคค เคนुเค†।
เค…เคชเคญ्เคฐंเคถ เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें ‘เคฆेเคถी’ เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เคญी เคฌเคนुเคงा เคšเคฐ्เคšा เค•ी เคœाเคคी เคนै। เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें ‘เคฆेเคถी’ เคธे เคฆेเคถी เคถเคฌ्เคฆ เคเคตं เคฆेเคถी เคญाเคทा เคฆोเคจों เค•ा เคฌोเคง เคนोเคคा เคนै। เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฏเคน เค•ि เคฆेเคถीเคฏ เคถเคฌ्เคฆ เค•िเคธ เคญाเคทा เค•े เคฅे ? เคญเคฐเคค เคฎुเคจि เคจे เคจाเคŸ्เคฏเคถाเคธ्เคค्เคฐ เคฎें เค‰เคจ เคถเคฌ्เคฆों เค•ो ‘เคฆेเคถी’ เค•เคนा เคนै ‘เคœो เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े เคคเคค्เคธเคฎ เคเคตं เคธเคฆ्เคญเคต เคฐूเคชों เคธे เคญिเคจ्เคจ เคนैं। เคฏे ‘เคฆेเคถी’ เคถเคฌ्เคฆ เคœเคจเคญाเคทा เค•े เคช्เคฐเคšเคฒिเคค เคถเคฌ्เคฆ เคฅे, เคœो เคธ्เคตเคญाเคตเคคเคฏा เค…เคช्เคฐเคญंเคถ เคฎें เคญी เคšเคฒे เค†เค เคฅे। เคœเคจเคญाเคทा เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เค•े เคจिเคฏเคฎों เค•ा เค…เคจुเคธเคฐเคฃ เคจเคนीं เค•เคฐเคคी, เคชเคฐंเคคु เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เค•ो เคœเคจเคญाเคทा เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै, เคช्เคฐाเค•ृเคค-เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃों เคจे เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े เคขाँเคšे เคชเคฐ เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เคฒिเค–े เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•ो เคนी เคช्เคฐाเค•ृเคค เค†เคฆि เค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि เคฎाเคจा। เค…เคคः เคœो เคถเคฌ्เคฆ เค‰เคจเค•े เคจिเคฏเคฎों เค•ी เคชเค•เคก़ เคฎें เคจ เค† เคธเค•े, เค‰เคจเค•ो เคฆेเคถी เคธंเคœ्เคžा เคฆी เค—เคˆ।

เค‡เคคिเคนाเคธ เค•्เคฐเคฎ

เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เคเคตं เคถเค•्เคคि

เคนिंเคฆी เคญाเคทा เค•े เค‰เคœ्เคœ्เคตเคฒ เคธ्เคตเคฐूเคช เค•ा เคญाเคจ เค•เคฐाเคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคน เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै เค•ि เค‰เคธเค•ी เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा, เค•्เคทเคฎเคคा, เคถिเคฒ्เคช-เค•ौเคถเคฒ เค”เคฐ เคธौंเคฆเคฐ्เคฏ เค•ा เคธเคนी-เคธเคนी เค†เค•เคฒเคจ เค•िเคฏा เคœाเค। เคฏเคฆि เคเคธा เค•िเคฏा เคœा เคธเค•े เคคो เคธเคนเคœ เคนी เคธเคฌ เค•ी เคธเคฎเค เคฎें เคฏเคน เค† เคœाเคเค—ा เค•ि -
  1. เคธंเคธाเคฐ เค•ी เค‰เคจ्เคจเคค เคญाเคทाเค“ं เคฎें เคนिंเคฆी เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅिเคค เคญाเคทा เคนै
  2. เคตเคน เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคธเคฐเคฒ เคญाเคทा เคนै
  3. เคตเคน เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคฒเคšीเคฒी เคญाเคทा เคนै
  4. เคตเคน เคเค• เคฎाเคค्เคฐ เคเคธी เคญाเคทा เคนै เคœिเคธเค•े เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคจिเคฏเคฎ เค…เคชเคตाเคฆเคตिเคนीเคจ เคนैं เคคเคฅा
  5. เคตเคน เคธเคš्เคšे เค…เคฐ्เคฅों เคฎें เคตिเคถ्เคต เคญाเคทा เคฌเคจเคจे เค•ी เคชूเคฐ्เคฃ เค…เคงिเค•ाเคฐी เคนै
  6. เคนिเคจ्เคฆी เคฒिเค–เคจे เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคฆेเคตเคจाเค—เคฐी เคฒिเคชि เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคนै।
  7. เคนिเคจ्เคฆी เค•ो เคธंเคธ्เค•ृเคค เคถเคฌ्เคฆเคธंเคชเคฆा เคเคตं เคจเคตीเคจ เคถเคฌ्เคฆเคฐเคšเคจाเคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เคตिเคฐाเคธเคค เคฎें เคฎिเคฒी เคนै। เคตเคน เคฆेเคถी เคญाเคทाเค“ं เคเคตं เค…เคชเคจी เคฌोเคฒिเคฏों เค†เคฆि เคธे เคถเคฌ्เคฆ เคฒेเคจे เคฎें เคธंเค•ोเคš เคจเคนीं เค•เคฐเคคी। เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เคฎूเคฒ เคถเคฌ्เคฆ เคฒเค—เคญเค— เฅงเฅฆ,เฅฆเฅฆเฅฆ เคนैं, เคœเคฌเค•ि เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคฎूเคฒ เคถเคฌ्เคฆों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคขाเคˆ เคฒाเค– เคธे เคญी เค…เคงिเค• เคนै।
  8. เคนिเคจ्เคฆी เคฌोเคฒเคจे เคเคตं เคธเคฎเคเคจे เคตाเคฒी เคœเคจเคคा เคชเคšाเคธ เค•เคฐोเคก़ เคธे เคญी เค…เคงिเค• เคนै।
  9. เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธเคญी เคฆृเคท्เคŸिเคฏों เคธे เคธเคฎृเคฆ्เคง เคนै।
  10. เคนिเคจ्เคฆी เค†เคฎ เคœเคจเคคा เคธे เคœुเคก़ी เคญाเคทा เคนै เคคเคฅा เค†เคฎ เคœเคจเคคा เคนिเคจ्เคฆी เคธे เคœुเคก़ी เคนुเคˆ เคนै। เคนिเคจ्เคฆी เค•เคญी เคฐाเคœाเคถ्เคฐเคฏ เค•ी เคฎुเคนเคคाเคœ เคจเคนीं เคฐเคนी।
  11. เคญाเคฐเคค เค•े เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा-เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•ी เคตाเคนिเค•ा เค”เคฐ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฎें เคฆेเคถเคช्เคฐेเคฎ เค•ा เค…เคฎूเคฐ्เคค-เคตाเคนเคจ
  12. เคญाเคฐเคค เค•ी เคธเคฎ्เคชเคฐ्เค• เคญाเคทा
  13. เคญाเคฐเคค เค•ी เคฐाเคœเคญाเคทा

เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค…เคจ्เคฏ เคตिเคถेเคทเคคाเคँ

  • เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคฐाเคœाเคถ्เคฐเคฏ เค•ा เค•ोเคˆ เคธ्เคฅाเคจ เคจเคนीं เคนै; เค‡เคธเค•े เคตिเคชเคฐीเคค, เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคธเคฌเคธे เคคेเคœ เคตिเค•ाเคธ เค‰เคธ เคฆौเคฐ เคฎें เคนुเค† เคœเคฌ เคนिเคจ्เคฆी เค…ंเค—्เคฐेเคœी-เคถाเคธเคจ เค•ा เคฎुเค–เคฐ เคตिเคฐोเคง เค•เคฐ เคฐเคนी เคฅी। เคœเคฌ-เคœเคฌ เคนिเคจ्เคฆी เคชเคฐ เคฆเคฌाเคต เคชเคก़ा, เคตเคน เค…เคงिเค• เคถเค•्เคคिเคถाเคฒी เคนोเค•เคฐ เค‰เคญเคฐी เคนै।
  • เฅงเฅฏเคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เคคเค• เค‰เคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เคฐाเคœเคญाเคทा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เค•ोเคˆ เคธ्เคฅाเคจ เคจเคนीं เคฅा। เคชเคฐเคจ्เคคु เฅจเฅฆ เคตीं เคธเคฆी เค•े เคฎเคง्เคฏเค•ाเคฒ เคคเค• เคตเคน เคญाเคฐเคค เค•ी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคญाเคทा เคฌเคจ เค—เคˆ।
  • เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคชเคนเคฒे เคธाเคงु-เคธंเคค เคเคตं เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคจेเคคाเค“ं เค•ा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฐเคนा। เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เคนिเคจ्เคฆी เคชเคค्เคฐเค•ाเคฐिเคคा เคเคตं เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคธे เคฌเคนुเคค เคฎเคฆเคฆ เคฎिเคฒी; เคซिเคฐ เคฌंเคฌเค‡เคฏा เคซिเคฒ्เคฎों เคธे เคธเคนाเคฏเคคा เคฎिเคฒी เค”เคฐ เค…เคฌ เค‡เคฒेเค•्เคŸ्เคฐॉเคจिเค• เคฎीเคกिเคฏा (เคŸीเคตी) เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนिเคจ्เคฆी เคธเคฎเคเคจे-เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฌเคนुเคค เค…เคงिเค• เคตृเคฆ्เคงि เคนुเคˆ เคนै।

เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคฎाเคจเค•ीเค•เคฐเคฃ

เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•े เคฌाเคฆ เคธे เคนिเคจ्เคฆी เค”เคฐ เคฆेเคตเคจाเค—เคฐी เค•े เคฎाเคจเค•ीเค•เคฐเคฃ เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนुเคฏे เคนैं :-

เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เคถैเคฒिเคฏाँ

เคญाเคทाเคตिเคฆों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคšाเคฐ เคช्เคฐเคฎुเค– เคฐूเคช เคฏा เคถैเคฒिเคฏाँ เคนैं :
(เฅง) เค‰เคš्เคš เคนिเคจ्เคฆी - เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคฎाเคจเค•ीเค•ृเคค เคฐूเคช, เคœिเคธเค•ी เคฒिเคชि เคฆेเคตเคจाเค—เคฐी เคนै। เค‡เคธเคฎें เคธंเคธ्เค•ृเคค เคญाเคทा เค•े เค•เคˆ เคถเคฌ्เคฆ เคนै, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคซ़ाเคฐเคธी เค”เคฐ เค…เคฐเคฌी เค•े เค•เคˆ เคถเคฌ्เคฆों เค•ी เคœเค—เคน เคฒे เคฒी เคนै। เค‡เคธे เคถुเคฆ्เคง เคนिเคจ्เคฆी เคญी เค•เคนเคคे เคนैं। เค†เคœเค•เคฒ เค‡เคธเคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœ़ी เค•े เคญी เค•เคˆ เคถเคฌ्เคฆ เค† เค—เคฏे เคนैं (เค–़ाเคธ เคคौเคฐ เคชเคฐ เคฌोเคฒเคšाเคฒ เค•ी เคญाเคทा เคฎें)। เคฏเคน เค–เคก़ीเคฌोเคฒी เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนै, เคœो เคฆिเคฒ्เคฒी เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เค†เคธ-เคชाเคธ เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคฌोเคฒी เคœाเคคी เคฅी।
(เฅจ) เคฆเค•्เค–िเคจी - เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคตเคน เคฐूเคช เคœो เคนैเคฆเคฐाเคฌाเคฆ เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เค†เคธเคชाเคธ เค•ी เคœเค—เคนों เคฎें เคฌोเคฒा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธเคฎें เคซ़ाเคฐเคธी-เค…เคฐเคฌी เค•े เคถเคฌ्เคฆ เค‰เคฐ्เคฆू เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เค•เคฎ เคนोเคคे เคนैं।
(เฅฉ) เคฐेเค–़्เคคा - เค‰เคฐ्เคฆू เค•ा เคตเคน เคฐूเคช เคœो เคถाเคฏเคฐी เคฎें เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคนोเคคा เคนै।
(เฅช) เค‰เคฐ्เคฆू - เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคตเคน เคฐूเคช เคœो เคฆेเคตเคจाเค—เคฐी เคฒिเคชि เค•े เคฌเคœाเคฏ เคซ़ाเคฐเคธी-เค…เคฐเคฌी เคฒिเคชि เคฎें เคฒिเค–ा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธเคฎें เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े เคถเคฌ्เคฆ เค•เคฎ เคนोเคคे เคนैं,เค”เคฐ เคซ़ाเคฐเคธी-เค…เคฐเคฌी เค•े เคถเคฌ्เคฆ เค…เคงिเค•। เคฏเคน เคญी เค–เคก़ीเคฌोเคฒी เคชเคฐ เคนी เค†เคงाเคฐिเคค เคนै।
เคนिเคจ्เคฆी เค”เคฐ เค‰เคฐ्เคฆू เคฆोเคจों เค•ो เคฎिเคฒाเค•เคฐ เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจी เคญाเคทा เค•เคนा เคœाเคคा เคนै । เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจी เคฎाเคจเค•ीเค•ृเคค เคนिเคจ्เคฆी เค”เคฐ เคฎाเคจเค•ीเค•ृเคค เค‰เคฐ्เคฆू เค•े เคฌोเคฒเคšाเคฒ เค•ी เคญाเคทा เคนै । เค‡เคธเคฎें เคถुเคฆ्เคง เคธंเคธ्เค•ृเคค เค”เคฐ เคถुเคฆ्เคง เคซ़ाเคฐเคธी-เค…เคฐเคฌी เคฆोเคจों เค•े เคถเคฌ्เคฆ เค•เคฎ เคนोเคคे เคนैं เค”เคฐ เคคเคฆ्เคญเคต เคถเคฌ्เคฆ เค…เคงिเค• । เค‰เคš्เคš เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเค˜ เค•ी เคฐाเคœเคญाเคทा เคนै (เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ เฅฉเฅชเฅฉ, เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคตिเคงाเคจ) । เคฏเคน เค‡เคจ เคญाเคฐเคฏीเคฏ เคฐाเคœ्เคฏों เค•ी เคญी เคฐाเคœเคญाเคทा เคนै : เค‰เคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคฌिเคนाเคฐ, เคाเคฐเค–ंเคก, เคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เค‰เคค्เคคเคฐांเคšเคฒ, เคนिเคฎाเคšเคฒ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เค›เคค्เคคीเคธเค—เคข़, เคฐाเคœเคธ्เคฅाเคจ, เคนเคฐिเคฏाเคฃा, เค”เคฐ เคฆिเคฒ्เคฒी। เค‡เคจ เคฐाเคœ्เคฏों เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคฎเคนाเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ, เค—ुเคœเคฐाเคค, เคชเคถ्เคšिเคฎ เคฌंเค—ाเคฒ, เคชंเคœाเคฌ, เค”เคฐ เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทी เคฐाเคœ्เคฏों เคธे เคฒเค—เคคे เค…เคจ्เคฏ เคฐाเคœ्เคฏों เคฎें เคญी เคนिเคจ्เคฆी เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒों เค•ी เค…เคš्เค›ी เคธंเค–्เคฏा เคนै। เค‰เคฐ्เคฆू เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ เค•ी เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐाเคœ्เคฏ เคœเคฎ्เคฎू เค”เคฐ เค•เคถ्เคฎीเคฐ เค•ी เคฐाเคœเคญाเคทा เคนै । เคฏเคน เคฒเค—เคญเค— เคธเคญी เคเคธे เคฐाเคœ्เคฏों เค•ी เคธเคน-เคฐाเคœเคญाเคทा เคนै; เคœिเคจเค•ी เคฎुเค–्เคฏ เคฐाเคœเคญाเคทा เคนिเคจ्เคฆी เคนै । เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏเคตเคถ เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจी เค•ो เค•เคนीं เคญी เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคฆเคฐ्เคœा เคจเคนीं เคฎिเคฒा เคนुเค† เคนै ।

เคนिเคจ्เคฆी เค•ी เคฌोเคฒिเคฏाँ

เคนिंเคฆी เค•ी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฌोเคฒिเคฏाँ เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคธाเคนिเคค्เคฏ

เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒी

เคนिเคจ्เคฆी เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒी เคฎें เคฎुเค–्เคฏเคคः เคฆो เคตเคฐ्เค— เคนैं-
  • เคคเคค्เคธเคฎ เคถเคฌ्เคฆ- เคฏे เคตो เคถเคฌ्เคฆ เคนैं เคœिเคจเค•ो เคธंเคธ्เค•ृเคค เคธे เคฌिเคจा เค•ोเคˆ เคฐूเคช เคฌเคฆเคฒे เคฒे เคฒिเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคœैเคธे เค…เค—्เคจि, เคฆुเค—्เคง เคฆเคจ्เคค , เคฎुเค– ।
  • เคคเคฆ्เคญเคต เคถเคฌ्เคฆ- เคฏे เคตो เคถเคฌ्เคฆ เคนैं เคœिเคจเค•ा เคœเคจ्เคฎ เคธंเคธ्เค•ृเคค เคฏा เคช्เคฐाเค•ृเคค เคฎें เคนुเค† เคฅा, เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเคฎें เค•ाเคซ़ी เคเคคिเคนाเคธिเค• เคฌเคฆเคฒाเคต เค†เคฏा เคนै। เคœैเคธे-- เค†เค—, เคฆूเคง, เคฆाँเคค , เคฎुँเคน ।
เค‡เคธเค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เค•ुเค› เคฆेเคถเคœ เคถเคฌ्เคฆ เคญी เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคนोเคคे เคนैं। เคฆेเคถเคœ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै - 'เคœो เคฆेเคถ เคฎें เคนी เค‰เคชเคœा เคฏा เคฌเคจा เคนो' । เคœो เคจ เคคो เคตिเคฆेเคถी เคนो เค”เคฐ เคจ เค•िเคธी เคฆूเคธเคฐी เคญाเคทा เค•े เคถเคฌ्เคฆ เคธे เคฌเคจा เคนै। เคเคธा เคถเคฌ्เคฆ เคœो เคจ เคธंเคธ्เค•ृเคค เคนो, เคจ เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•ा เค…เคชเคญ्เคฐंเคถ เคนो เค”เคฐ เคจ เค•िเคธी เคฆूเคธเคฐी เคญाเคทा เค•े เคถเคฌ्เคฆ เคธे เคฌเคจा เคนो, เคฌเคฒ्เค•ि เค•िเคธी เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เคฒोเค—ों เคจे เคฌोเคฒ-เคšाเคฒ เคฎें เคœों เคนी เคฌเคจा เคฒिเคฏा เคนो। เคœैเคธे- เค–เคŸिเคฏा, เคฒुเคŸिเคฏा
เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เค•เคˆ เคถเคฌ्เคฆ เค…เคฐเคฌी, เคซ़ाเคฐเคธी, เคคुเคฐ्เค•ी, เค…ंเค—्เคฐेเคœ़ी เค†เคฆि เคธे เคญी เค†เคฏे เคนैं। เค‡เคจ्เคนें เคตिเคฆेเคถी เคถเคฌ्เคฆ เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं।
เคœिเคธ เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เค…เคฐเคฌी, เคซ़ाเคฐเคธी เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœ़ी เค•े เคถเคฌ्เคฆ เคฒเค—เคญเค— เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคนเคŸा เค•เคฐ เคคเคค्เคธเคฎ เคถเคฌ्เคฆों เค•ो เคนी เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เคฒाเคฏा เคœाเคคा เคนै, เค‰เคธे "เคถुเคฆ्เคง เคนिเคจ्เคฆी" เค•เคนเคคे เคนैं ।

เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เค”เคฐ เค‡เคจ्เคŸเคฐเคจेเคŸ เคจे เคชिเค›्เคฒे เคตเคฐ्เคทों เคฎे เคตिเคถ्เคต เคฎे เคธूเคšเคจा เค•्เคฐांเคคि เคฒा เคฆी เคนै । เค†เคœ เค•ोเคˆ เคญी เคญाเคทा เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ (เคคเคฅा เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เคธเคฆृเคถ เค…เคจ्เคฏ เค‰เคชเค•เคฐเคฃों) เคธे เคฆूเคฐ เคฐเคนเค•เคฐ เคฒोเค—ों เคธे เคœुเคก़ी เคจเคนी เคฐเคน เคธเค•เคคी। เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•े เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เค•ाเคฒ เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•ो เค›ोเคกเค•เคฐ เคตिเคถ्เคต เค•ी เค…เคจ्เคฏ เคญाเคทाเค“ं เค•े เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคฌเคนुเคค เค•เคฎ เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคœिเคธเคธे เค•ाเคฐเคฃ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฒोเค—ों เคฎें เคฏเคน เค—เคฒเคค เคงाเคฐเคฃा เคซैเคฒ เค—เคฏी เค•ि เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เคธिเคตा เค•िเคธी เคฆूเคธเคฐी เคญाเคทा(เคฒिเคชि) เคฎें เค•ाเคฎ เคนी เคจเคนी เค•เคฐ เคธเค•เคคा। เค•िเคจ्เคคु เคฏूเคจिเค•ोเคก(Unicode) เค•े เคชเคฆाเคฐ्เคชเคฃ เค•े เคฌाเคฆ เคธ्เคฅिเคคि เคฌเคนुเคค เคคेเคœी เคธे เคฌเคฆเคฒ เค—เคฏी।
เค‡เคธ เคธเคฎเคฏ เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เคธเคœाเคฒ (websites), เคšिเคŸ्เค े (Blogs), เคตिเคชเคค्เคฐ (email), เค—เคชเคถเคช (chat), เค–ोเคœ (web-search), เคธเคฐเคฒ เคฎोเคฌाเค‡เคฒ เคธเคจ्เคฆेเคถ (SMS) เคคเคฅा เค…เคจ्เคฏ เคนिเคจ्เคฆी เคธाเคฎเค—्เคฐी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนैं। เค‡เคธ เคธเคฎเคฏ เค…เคจ्เคคเคฐเคœाเคฒ เคชเคฐ เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เคธंเค—เคฃเคจ เค•े เคธंเคธाเคงเคจों เค•ी เคญी เคญเคฐเคฎाเคฐ เคนै เค”เคฐ เคจिเคค เคจเคฏे เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸिंเค— เค‰เคชเค•เคฐเคฃ เค†เคคे เคœा เคฐเคนे เคนैं। เคฒोเค—ों เคฎे เค‡เคจเค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆेเค•เคฐ เคœाเค—เคฐूเค•เคคा เคชैเคฆा เค•เคฐเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै เคคाเค•ि เค…เคงिเค•ाเคงिเค• เคฒोเค— เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เคชเคฐ เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนुเค เค…เคชเคจा, เคนिเคจ्เคฆी เค•ा เค”เคฐ เคชूเคฐे เคนिเคจ्เคฆी เคธเคฎाเคœ เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค•เคฐें।